Hayatı, Düşünceleri ve Eserleri
Ünlü düşünür Farabi ...
Farabi (Farsça: ابونصر محمد بن محمد فارابی / Abū Nasr Muhammad al-Fārāb; Batı′da bilinen adıyla Alpharabius (d. 872 Fārāb – 14 Aralık 950 ile 12 Ocak 951 arası Şam), 8. ve 13. yüzyıllar arasındakiİslam´ın Altın Çağı´nda yaşamış ünlü filozof ve bilim adamı. Aynı zamanda gökbilimci, mantıkçı ve müzisyendir.
Yorumları ve incelemeleri sayesinde Farabi ortaçağ islam aydınları arasında Muallim-i Sânî ya da Hace-i Sâni (İkinci Üstad / Magister secundus) olarak bilinir. Hace-i Evvel (Birinci Üstad / Magister Primus) ise Aristo´dur. Farabi´nin hayatı selefi olduğu Kindi gibi çok az bilinir. Bağdat, Halepve Mısır´da bulunduğu, hayatının önemli bir kısmında Halep´teki Şii Hamdani hanedanı tarafından desteklendiği bilinmektedir. Etnik kimliği tartışmalıdır. Kimi kaynaklara göre Fars kimilerine göre Türk kökenlidir. Ancak Farabi, bütün eserlerini Arapça yazmıştır. Farabi Aristo´nun temel eserlerinin birçoğunu Arapça´ya yeniden çevirmiş, bu eserlerin daha iyi anlaşılabilmesini sağlayan şerhler yazmıştır. Bu yanıyla hem İslam dünyasında antik felsefenin anlaşılmasını sağlamış, hem de Arapça´nın bir felsefe dili haline gelmesine büyük bir katkı yapmıştır.
Farabi´nin bu büyük katkısının yanında İkinci Üstad kabul edilmesinin ana nedeni İbn-i Haldun´a göre onun mantık alanında yaptığı çalışmalardır. Farabi, Aristo´nun 6 ciltlik temel mantık kitabı Organon´un tüm bölümlerini içeren çeviriler ve şerhler kaleme aldı ve Organon´u iki bölüm daha ekleyerek 8 kitaba çıkardı. Mantık ifadeleri, onu ifade etmek için kullanılan dil ve bilgi ile ilişkili olduğu için Farabi´nin mantık dışında dil felsefesi ve epistemoloji üzerinde de yoğun şekilde durduğu görülür. Farabi´nin diğer bir çalışma alanı Doğa felsefesi, Metafizik ve Psikoloji olmuştur. Doğa anlayışı dönemin Batlamyusçu dünya merkezli görüşüne uygundur. Farabi´nin geliştirdiği sudûr teorisi ise Neoplatoncu ve İsmailikökenlere dayanır. Bu anlayış daha sonra İbn-i Sina tarafından geliştirildi. Farabi´ye atfedilen kitapların sayısı 100 ile 160 arasındadır.
Farabi, El-Kindi´nin kurucusu olduğu kabul edilen ve İslam felsefesi içinde rasyonal/Aristocu eğilimi ifade eden Meşşaîlik akımının ikinci kurucusudur. Pek çok takipçisi olduğu için bazı felsefe tarihçilerine göre bir Farabi okulundan sözedilebilir. Yahudi filozof Maymonides etkilendiği felsefeciler içinde en büyük övgüyü ona yapar: "Mantık hakkındaki eserlere gelince, sadece Ebu Nase el-Farabi´nin eserlerinin çalışılması yeterlidir. Onun tüm eserleri kusursuz ve mükemmeldir. O eserler incelenmeli ve anlaşılmalıdır. Çünkü o büyük bir adamdır." Batı´da Farabi´nin eserleri İbn-i Sina ve İbn-i Rüşd´ün eserlerinden daha az tercüme edilmişse de, Farabi´nin eserleri Aristo düşüncesinin yeniden anlaşılmasında merkezi bir öneme sahip olmuş, arkadan gelen felsefi zenginliğe ilk açılımı yapmıştır. İbn-i Rüşd ve Endülüslü filozoflar Farabi´yi mantık, psikoloji ve siyaset konularında önemli bir otorite olarak görürler.
İşte öğrencimizin FARABİ ile ilgili yazdığı metin;
MUALLİM’US SANİ
Adını hak ettik mi? Böyle dünya çapında fizik ve matematik alanında başarılı birinin adını taşımak…. Yalnızca bu alanlarla da değil musıki, felsefe ve mantık gibi ilimler de dikkat çeken isimlerden birisi. Şimdi bizleri görse ne derdi, çabamızı beğenir miydi? Yoksa kibirli bir şekilde "Ben ki matematik, fizik ve mantık gibi alanlarda kendimi geliştirmişken sizin başarınız bu mu?"der miydi? Demezdi tabi çünkü o çevresindeki insanlara asla kibirle yaklaşmaz aksine şefkatli ve hoşgörülü davranırdı. Bu sebeple bizimle gururlanacağından adım gibi eminim. Çünkü Düzce Farabi Anadolu Lisesi´nde Farabi´nin eğitim anlayışının sadece rakamlardan ibaret olmadığını görüyoruz."Eğitimin amacı, mutluluğu bulmak ve bireyi topluma yararlı hale getirmektir" anlayışı benimsenmiştir bizim okulumuzda. Nitekim öğretmenlerimiz de bu sözü ilke olarak benimsemiş olmalılar ki bizlere çok iyi yansıtıyorlar. Öyle ki okullara, hastanelere hatta sokak ve caddelere bile ismini veren bu örnek kişiliğin bende merak uyandırmasıyla engin araştırmalara girdim ve hakkında öğrendiklerim sizleri de şaşırtacak.
Öncelikle tam adını Ebu Nasr Muhammed bin Muhammed al-Farab olarak biliyoruz. Farabi mahlasını ise doğduğu Kazakistan topraklarındaki Farab şehrinden aldığı söyleniyor. Gelelim etnik kökenine bu konu hakkında iki farklı teori ileri sürülmektedir. Birincisi "Oyun"adlı eserde Farabi´nin babasının Farslı olduğunu yazan İbni Ebu Useybia´dır. Farabi´nin eserlerinin Farsça olup Türkçe´den hiçbir alıntı yapmaması da bunu destekler niteliktedir. İkinci teori ise Türk kökenli olduğunu savunuyor. İbni Hallikan "Vefeyat" adlı eserinde Farabi´nin bugün adı Otrar olan Farab kenti yakınlarında bir Türk ailenin çocuğu olarak dünyaya geldiğini savunuyor. Farabi’nin tam adını belki daha önce duymuş olabilirsiniz ama kendileri Muallim’us Sani(ikinci öğretmen) olarak da bilinir böyle söyleyince insan birincinin kim olduğunu merak etmeden duramıyor tabi. Birinci öğretmen Aristo’dur. Düşünün böyle değerli bir kişi.
Farabi fizik ve matematik gibi uğraşlarının yanı sıra Aristo´nun mantık üzerinde yaptığı 6 ciltlik eseri Organon´un çevirilerini açıklamalarıyla kaleme aldı. Bu yetmezmiş gibi iki bölüm daha ekleyerek Organon´u 8 kitaba çıkardı. Aristo’nun birçok eserini başarıyla Arapçaya çeviren Farabi Arapçanın da bir felsefe dili haline gelmesinde katkı sağlayıp İslam dünyasında antik felsefenin anlaşılmasını sağlamıştır. Mantık alanında insanoğluna önemli katkılar yaptığını düşündüğüm Farabi´nin düşünce sitemi, Aristo mantığına dayanan akılcı bir metafiziktir. Kişiliğiyle de ön plana çıkan Farabi büyük bir sadelik içinde yaşar, hatta sufilerin giysilerini taşırdı. İç âlemi ile başbaşa kalmayı seven bir kişiliği olduğu için sık sık dünya gürültüsünden uzaklaşıp bir kenara çekilirdi. Bununla birlikte musiki meclislerine katılmaktan zevk alırdı. Kendisi müziğe oldukça meraklıydı. "Musiki Üzerine" adlı önemli bir eseri vardı ki, bu eser Ortaçağ musiki kuramının en önemli eseri sayıldı. Musikiyle ilgisi de derin olmalı ki Kanun isimli müzik aletini Farabi’nin geliştirdiği söylenir. Her şeyin yanı sıra benim ilgimi en çok çeken şeylerden biri hakkında üretilen efsaneler olmasıydı. Bunlardan kimi yetmiş dil bilmesiyle alakalı kimisi çalgısıyla insanları güldürüp, ağlatan ve hatta istediğinde uyutabilen bir şekilde çalkısını çaldığı ile alakalıydı.
Gelelim asıl sorumuza, adını hak ettik mi? Bence adını hak etmekten ziyade adına layık olmaya çalışıyoruz.
OKTAY ÇAĞLAR
11/D-734
